Groepsimmuniteit wordt zelfs met vaccinatie niet bereikt

De problemen rondom het vaccinatiebeleid beginnen zich steeds sterker af te tekenen. De organisatie lijkt een aardig hoofdpijndossier te worden. Maar zelfs als de organisatie probleemloos zou verlopen is het doel, groepsimmuniteit, niet haalbaar. Tenminste niet zonder dwang en niet zonder het verplicht vaccineren van onze kinderen. Hoe dat zit gaan we hier bekijken.

De weg naar groepsimmuniteit

Aan het begin van de COVID-19 crisis werden in Nederland twee verschillende routes beschreven die naar groepsimmuniteit konden leiden:

• Natuurlijk verworven groepsimmuniteit
• Middels vaccinatie verworven groepsimmuniteit

Ondertussen is uit ervaring uit Zweden en Zuid-Amerika gebleken dat de opbouw van natuurlijk verworven groepsimmuniteit tegenvalt. De politiek heeft zich vastgeklampt aan vaccinatie voor het bereiken van groepsimmuniteit. Maar met de huidige generatie vaccins gaat dat niet lukken.

De minimaal te bereiken vaccinatiegraad

Het berekenen van de minimale vaccinatiegraad P_c voor een populatie is een vrij eenvoudige zaak. De berekening gaat als volgt:

P_c = ( 1 - 1 / R₀ ) / EV, waarin:

R₀: het basaal reproductiegetal (zie ook mijn voorgaande blog)
EV: de effectiviteit van het gebruike vaccin

In de onderstaande tabel heb ik de berekende waarden eens berekend voor verschillende waarden van R₀ (voor verschillende mutaties) en verschillende effectiviteiten van een vaccin (Pfizer, Moderna en AstraZeneca):

Tabel 1: Benodigde vaccinatiegraad bij verschillende vaccins en virus mutaties

Wat we zien in bovenstaande tabel is de situatie voor verschillende waarden van R₀. We hebben de originele worstcase schatting van het WHO en de minimum en maximum schatting van het RIVM voor de veel besmettelijkere Britse variant van het virus die, als we het RIVM moeten geloven, volledig dominant aan het worden is.

In 2020 ging de WHO nog uit van een worst case schatting voor R₀ van 3,5. Bij een zuiver theoretisch 100% effectief vaccin (eerste kolom) moet dan rond de 71% van de populatie gevaccineerd worden om groepsimmuniteit te bereiken. Ondertussen weten we dat de effectiviteit van de huidige generatie vaccins helaas geen 100% is. In de praktijk moet dan volgens de tabel bij gebruik van exclusief Pfizer of Moderna vaccin met 90% effectiviteit minimaal 79% worden gevaccineerd. En 119% (!) van de bevolking bij gebruik van AstraZeneca. Meer dan 100% vaccinatie is per definitie onmogelijk en dus valt AstraZeneca meteen af als het doel is om groepsimmuniteit te bereiken. Daarom zijn de getallen ook rood gemaakt. Wanneer je als overheid nog inzet op het gebruik van dat vaccin voor groepsimmuniteit moet je je nog eens heel goed achter de oren krabben.

Maar met de komst van de Britse variant is de zaak nog veel moeilijker geworden. Het RIVM schat dat de waarde voor het reproductiegetal van deze mutatie tussen de 30% en 50% hoger ligt. Volgens de tabel moeten we dan dus zelfs met uitsluitend gebruik van het Pfizer of Moderna vaccin maar liefst 86% tot 90% van de bevolking vaccineren.

De situatie wordt mogelijk nog erger wanneer er nieuwe mutaties van het virus verschijnen. Hierdoor worden de vaccins namelijk naar verwachting op termijn nog minder effectief.

Wie geeft het aan zijn kinderen?

De harde waarheid is dat zelfs als 100% van de volwassen bevolking zich met het Pfizer of Moderna vaccin laat inenten (ondenkbaar) er nog bijna een miljoen mensen van tussen de 0 en 18 jaar oud nodig zijn om die 86% te bereiken. Voor het bereiken van groepsimmuniteit is het dus nodig dat we ook minimaal 1 miljoen kinderen gaan inenten. In het ergste geval, mocht de britse variant echt 50% besmettelijker zijn, 1,5 miljoen. En dat is als alle volwassenen zich laten inenten. Dat laatste is in onze huidige maatschappij ondenkbaar.

De vaccinatiebereidheid is met een waarde van nipt boven de 80% al niet hoog in Nederland, maar als je vraagt wie er een naald in de arm van zijn kinderen laat steken met een vaccin wat nog niet is getest op negatieve lange termijn effecten dan denk ik dat die bereidheid nog een behoorlijk stuk lager zal zijn. Zeker als mensen zich realiseren dat geen van de vaccins op leeftijdsgroepen onder de 18 getest is. Velen zullen dit zien als een experiment met hun kinderen als proefkonijn.

We kunnen dus wel met zekerheid zeggen dat vaccinaties alleen ons niet uit de lockdown zullen halen.

De lage vaccinatiebereidheid is best te verklaren: De vaccins zijn niet getest op alle leeftijdsgroepen terwijl we uit het verleden weten dat het daar goed mis kan gaan. Ook is er niet experimenteel gevalideerd of er negatieve lange termijn effecten zijn. Er zitten dus experimentele aspecten aan de uitrol van het vaccinatie programma. Om dan een groep bloot te stellen aan zo'n programma terwijl voor die groep zelf het COVID-19 risico verwaarloosbaar klein is, voelt voor veel Nederlanders erg onethisch. En dat allemaal voor het onhaalbare doel van groepsimmuniteit!

Vaccineren is wel nuttig voor het beschermen van kwetsbare groepen

De effectiviteit van een vaccin wordt bepaald door de fractie van de gevaccineerden die in het geheel niet meer ziek wordt van het virus, en het dus niet meer kan verspreiden. Maar dat is niet de enige werking van een vaccin. Het kan goed zijn dat je nog wel ziek wordt en het nog verspreidt maar niet heel ernstig meer omdat het vaccin je lichaam helpt het virus te overwinnen.

Voor het beschermen van kwetsbaren is vaccinatie dus nog steeds een goed idee. De weerstand tegen het virus wordt versterkt en de zorg daarmee ontlast. Dat is een beter haalbare kaart en het verdient aanbeveling om het doel van groepsimmuniteit te laten varen en de coronavaccinatie te gaan zien als een soort van griepvaccinatie; vaccineer de meest kwetsbare groep en de druk op de zorg zal enorm afnemen. Het dient dan wel aanbeveling om hiervoor het beste vaccin beschikbaar te gebruiken omdat je alleen dan je zorg optimaal ontlast. Dit staat haaks op wat er momenteel gebeurt: We zetten ons minst effectieve vaccin in voor de groepen waarvoor je juist je meest effectieve vaccin moet gebruiken. Een onbegrijpelijke strategie.

Conclusies

• Het is volledig onmogelijk groepsimmuniteit te bereiken met het AstraZeneca vaccin.
• Zelfs met de vaccins van Pfizer en Moderna is het idee van groepsimmuniteit middels vaccinatie is niet houdbaar tenzij we Nederland willen veranderen in een politiestaat. Veel mensen voelen dit ondertussen wel aan, al wil de politiek het op dit moment nog niet toegeven.
• De enige zinnige strategie is om de vaccins in te zetten om de zorg optimaal te ontlasten.
• Het beste is het dan om het vaccinatieprogramma om te buigen en te modelleren als een normale griepvaccinatie: We vaccineren alleen de risicogroepen (uiteraard op vrijwillige basis). Huisartsen hebben hier ervaring mee, de risicogroepen zijn in beeld en overlappen sterk met de risicogroepen voor griep. Deze operatie kan binnen een maand afgerond zijn.
• Het plan om juist het AstraZeneca vaccin in te zetten voor de groep kwetsbaren staat haaks op het doel de zorg optimaal te ontlasten.

Wat nu? Komen we hier dan nooit uit?

En toch is er hoop. Ik presenteer in de aankomende week een laatste coronablog waarin ik een plan presenteer waarmee we uiterlijk op 1 mei 2021 volledig uit de lockdown zijn. Een tipje van de sluier: In het begin van de crisis waren er meer oplossingen in beeld welke we nu ondertussen lijken te zijn vergeten. Door onze blik te verbreden komt de oplossing ineens heel dicht bij...